Continuando coa entrada de
xogos tradicionais, enumeramos agora algún xogos de verán, aclaramos que
falamos de xogos de nenas ou nenos porque así se xogaban maioritariamente na
época. Ao recuperalos para as nosas actividades non imos diferenciar nunca xogadores
e xogadoras. Xogamos todxs.
O TA – TE – TI: Na terra
dura, ou sobre unha pedra ou cemento debuxábase un cadrado sobre o que se
trazaban dúas perpendiculares e dúas diagonais. Xogaban dous rapaces, as fichas
eran pedriñas, cunchas ou grans de millo, empregábanse tres fichas, que se colocaban
nos puntos de intersección das liñas e soamente se podía mover cara diante,
cando un dos participantes comía ao outro tiña que dicir ta – te – ti. Existía
unha variante na que tras botar a sorte das pallas, o que sacaba a máis longa
tiña que colocar ficha no medio, e non podía mover esa ficha, e movendo por quendas
tiñan que acadar colocar as súas fichas en liña.
A CHAVE: Empregábase para este xogo unha navalla. Se debuxaba unha
liña de ate un metro de lonxitude, e no centro marcábase un rectángulo de uns
trinta cm. de longo por doce ou catorce de ancho, no medio cravábase unha
navalla inclinada un pouco cara atrás, a cara do rectángulo máis achegada ós participantes
marcábase co nº catro e valía catro tantos, a cara posterior marcábase co nº
oito, a navalla en si valía dez tantos.
Sacábase unha moeda de dez céntimos,
un patacón de cobre os de antes, e desde dez ou doce pasos tirábase á navalla;
íanse sumando os tantos acadados. Xogábase a cen ou cento vinte tantos.
O PELETRE OU COTELO: Era un xogo de nenas. O utensilio e
xogo que era unha pedra plana e pequena, un anaco de tella ou de ladrillo, e se
lle chamaba por este nome de peletre ou cotela indistintamente á pedra ou a
figura que se debuxaba no chan para xogar, que consistía nun rectángulo con un
semicírculo ao final de un dos lados. Dividíase o rectángulo en catro partes
iguais e numerábase do un ao catro poñendo o cinco no semicírculo, que recibía
o nome de “orella”.
A primeira en empezar a xogar, dende fora do cadro número
un, tiña que tirar o peletre cunha man fora da orella, e logo á pata coxa
percorrer os cadros sen pisar raia algunha (se a pisaba, perdía), dende o un
até o cinco, saíndo fora da orella para regresar dun salto e facer o camiño á
inversa até saír do cadro número un. Logo tiña que tirar o peletre á orella e
repetir a mesma operación, logo ao número catro, ao tres, ao dous e ao un. Unha vez rematada esta volta de “ensaio”
repetíase a proba pero esta vez a rapaza tiña que ir empuxando o peletre con un
pé, sen pisar a raia nin con o pé nin con o peletre; se isto pasaba perdía e
pasaba a xogar a outra nena. Nalgúns sitios xogábase sen orella, só cun
rectángulo dividido en cinco compartimentos.
O MUNDO: Era outro xogo de nenas. Xogábase tamén cunha
pedra pequena ou unha tella, pero neste caso o terreo de xogo era unha
circunferencia duns dous metros de diámetro a que ía unida un rectángulo que na
parte pegada á circunferencia collía a forma desta, a circunferencia
dividíase con dous diámetros
e na parte inferior esquerda debuxábase un círculo máis pequeno. Xogábase dunha
en unha, se tiraba primeiro a pedra ao rectángulo e logo había que ir á pata
coxa empurrándoo co pe sen pisar as liñas, por orde empezando pola dereita, se
ao chegar ao número cinco conseguía meter o peletre no círculo pequeno, collía
este coas mans e tirábao de costas, se saía do rectángulo, volvía a empezar o
percorrido pero esta vez xa tiraba o peletre ao número dous, e así
sucesivamente. Se perdía por pisar liñas ou non acertar co peletre, perdía quenda
e xogaba outra nena.
COTELO DE PARELLA: Era xogo de nenas, co mesmo
instrumento que o do peletre e mesmas características de lugar de xogo. A
figura a debuxar no chan era un rectángulo duns catro metros de longo por un e
medio de ancho, trazábase unha liña á metade para dividilo en dous ó longo e
despois se dividía ó ancho en oito compartimentos máis ou menos iguais, numerándoas
do un o oito, nos que facían o número sete se debuxaba no exterior pero pegado
as mesmas dous semicírculos que recibían o nome de gloria. Ao comezar a primeira
volta tiraban o peletre ao número un, e deixándoo nel percorrían as compartimentos
a pata coxa, podendo descansar, e dicir apoiar os dous pes no cadro número
catro, e así sucesivamente. Ao comezar a segunda volta tiraban o peletre cada
unha á gloria que lle correspondía, saltando a pata coxa como na anterior
rolda, pero ao cegar a compartimento número sete preguntaban as rapazas que
seguían o xogo: ¿De cantos?. Queríase dicir cantos pasos tiñan que dar dende
onde se encontraban ata cegar ó punto onde estaba o peletre para poñerlle o pé
encima. Se os pasos eran poucos ou demasiados por dalos moi curtos ou demasiado
longos, perdían; se conseguían poñerlle o pé encima ao peletre, desde dentro da
gloria collían o peletre e de costas lanzábano ao ar cara o terreo de xogo. Se
caía nun cadro que non fora o catro nin o oito, facíase unha rula (marcaban
unha cruz ou un garabato sobre a compartimento) ao tempo que pronunciaban a
frase: “Unha, dúas, tres, polo campo da túa vez”. Ó marcar rula esa compartimento
servía dende entón de descanso igual ca compartimento número catro. Se ó tirar
o peletre saía fora da figura, ou quedaba sobre unha raia, perdíase, tamén se
perdía cando se pisaba unha liña co pé ou o peletre.
¿QUEN TE MONTA BICHO PAVO?: tras botar a sorte durmían un neno que facía o papel de
cego e outro que facía o de dama, a dama sentábase nunha pedra e o cego
colocaba a súa cabeza entres as pernas da dama mentres este tapáballe os ollos
cunha man. Os outro rapaces colocábanse en ringleira, a dama entón sinalaba cun
xesto a un dos rapaces, e este tiña que saltar sobre o cego, entón a dama preguntáballe
ao cego: ¿quen te monta bicho pavo?, o cego dicía o nome dun rapaz e se non
acertaba, o rapaz nomeado tiña que pasar a colocarse detrás do cego coa cabeza
apoiada sobre as nádegas deste. Pasaba entón a dama a escoller outro e este
saltaba entón sobre o segundo rapaz, e repetíase a pregunta: ¿quen te monta
bicho pavo? Se o cego non acertaba, o rapaz nomeado apandaba pero se acertaba,
o cego quedaba libre e o xogo comezaba de novo apandando o rapaz adiviñado polo
cego.
Moi similar a este era o xogo de: OVO, PICO, ARAÑA. Que
se xogaba sobre todo nos recreos dos colexios ó chegar ó final da primavera e
principios de veren nos barrios das cidades e vilas máis grandes.
E a vindeira semana, os xogos de inverno. Xogade xuntxs.
